De regering van Australië vroeg april 2020 om een onafhankelijk onderzoek naar de oorzaak van de coronapandemie. De reactie uit China was hoogst opmerkelijk én onaangenaam. De Chinese machthebbers bleken niet gediend van internationale kritiek op de aanpak van de coronauitbraak in Wuhan, waardoor de rest wereld te laat in actie kon komen. Maar ook nog eens een onafhankelijk onderzoek eisen naar de herkomst van het virus- dat ging voor de communistische machthebbersalle alle grenzen te buiten. Australië werd in de staatsmedia gekleineerd als kauwgum onder China’s zolen dat het vuile werk voor de VS moest opknappen. En er volgden pesterijen zoals restricties op de import van wijn uit Australië.

Pas een jaar later, februari 2021, mocht een team van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) naar China om in samenwerking met Chinese experts onderzoek te doen naar de bron van het nieuwe SARS-CoV-2 virus. Het leverde uiteindelijk een rapport op van 123 pagina’s met als conclusie dat het virus waarschijnlijk van dieren op mensen was “overgesprongen”. Er werd als alternatief gesuggereerd dat bevroren vlees een rol had gespeeld in de verspreiding. De kans dat het virus afkomstig zou zijn uit een laboratorium was “extreme unlikely”.

Hiermee leek voor China het doel bereikt. De veronderstelling dat het virus uit het Wuhan Institute of Virology (WIV) was ontsnapt -een jaar geleden nog opgeworpen door Botao Xiao en Lei Xiao in een snel teruggetrokken artikel op ResearchGate (hier link naar WayBackMachine van archive.org) – werd min of meer verworpen.

Maar het onderzoek naar het WIV als bron van het coronavirus was bepaald niet diepgaand. Daarom verscheen op 4 maart 2021 een open brief die heel wat kanttekeningen plaatste bij het WHO rapport en opriep tot een internationaal, onafhankelijk forensisch onderzoek naar de oorsprong van het coronavirus.

En de twijfel over de waarde van het WHO onderzoek groeide. Op 17 maart 2021 berichtte de Wall Street Journal over de beperkingen die onderzoeksteam werden opgelegd. Ook werd duidelijk dat het WHO team slechts drie uur in het laboratorium was en geen inzage had gekregen in data of samples. Teamleden bleken achteraf ook minder stellig dat de de kans dat het virus uit het WIV zou zijn ontsnapt “extreem onwaarschijnlijk” was. They lacked the authority, expertise or access to conduct a full examination of the WIV or any other research facility, several said publicly or to the Journal. Several said that they hadn’t been able to see the raw data or original safety, personnel, experiment and animal-breeding logs—which many other scientists say are necessary elements of a full investigation.

Volgens het WHO rapport voldeed het WIV aan de hoogste veiligheidsstandaarden. Het beschikte over high quality biosafety level (BSL3 or 4) facilities that were well-managed, with a staff health monitoring programme with no reporting of COVID-19 compatible respiratory illness during the weeks/months prior to December 2019, and no serological evidence of infect ion in workers through SARS-CoV-2-specific serology-screening. (blz 122).

Amerikaanse diplomaten bezochten in 2018 het WIV meerdere keren. Zij vonden dat het met de veiligheid niet op orde was en stuurden daarover rapporten naar Washington. The cables warned about safety and management weaknesses at the WIV lab and proposed more attention and help. The first cable, which I obtained, also warns that the lab’s work on bat coronaviruses and their potential human transmission represented a risk of a new SARS-like pandemic. Dat onderzoek werd geleid door Shi Zhengli. Het gaat om onderzoek waarbij de virulentie van virussen wordt versterkt om daarmee beter zicht te krijgen op het ontstaan van pandemieën; ook kan het kennis opleveren die nuttig is bij de ontwikkeling van vaccins. Gevaarlijk onderzoek waarvan de praktische waarde niet onbetwist is. Daarom had de Amerikaanse overheid de financiering van dit onderzoek in 2014 voorlopig stopgezet en andere wetenschappers, waaronder Richard Ebright, vonden in 2015 al dat aan dit type onderzoek te grote risico’s zaten.

In dit verband is Peter Daszak -door de WHO gekozen als teamlid voor Amerika- interessant. Daszek is voorzitter van EcoHealth Alliance, dat banden onderhield met het WIV en in 2018 samen met dit instituut voorstellen heeft gedaan voor onderzoek om coronavirussen onschadelijk te maken waarbij gesleuteld zou worden aan de virussen, het zgn gain of function type onderzoek. Het voorstel werd uiteindelijk afgewezen: twee voor en drie tegen, waarbij ondermeer gewezen werd op de gevaren van dit type onderzoek en de ontbrekende aandacht voor ethische, juridische en sociale consequenties. In een interview met This Week in Virology 19 mei 2020 vertelt Daszak over deze nonprofit organisatie, hun onderzoek en waarom ontbossing en handel in wilde dieren grote gezondheidsproblemen kan opleveren. Vanaf 28.00 vertelt hij over het onderzoek naar de oorsprong van het Sars virus in Zuid China. In meer dan vijf jaar werden er honderd varianten gevonden en in laboratoria werd daar verder onderzoek naar gedaan. Hij weet dus waar hij het over heeft, niet? Hier een bericht uit 2013 op de site van EcoHealth Alliance over dit onderzoek.
Toch lijkt Daszak niet de aangewezen man om de “uitbraak” hypothese echt uit te diepen. Want hij bleek de intiatiefnemer te zijn van een open brief die namens virologen werd gepubliceerd op 19 februari 2020 in The Lancet. Daarin wordt uitgesproken stelling genomen tegen de veronderstelling dat het covid-virus uit het laboratorium zou zijn ontsnapt: “We stand together to strongly condemn conspiracy theories suggesting that COVID-19 does not have a natural origin.”

Op 28 maart 2021 waren in het programma 60 minutes Jamie Metzl (initiatiefnemer open brief van 4 maart j.l.) en Peter Daszak te gast om te praten over het WHO onderzoek. Daszak kan de indruk niet wegnemen dat China de voorwaarden dicteerde waaronder het onderzoek van de WHO werd uitgevoerd. Het alternatief van een natuurlijke oorzaak bleek slechts met vragen aan medewerkers van het WIV te zijn aangestipt. Dat strookt aardig met de medeling die wetenschapsjournalist Keulemans over WHO teamlid Marion Koopmans: “Koopmans heeft echter altijd benadrukt dat het doel van de missie nooit een laboratoriumcontrole was – een ‘audit’, in jargon.” Maar waarom niet?

In een artikel van 30 maart in de Washington Post merkt Josh Rogin op dat er in het rapport ook niets staat over wat in vrijgegeven documenten van de Amerikaanse overheid is te vinden over de activiteiten van het WIV. Volgens deze bron vond in het instituut undisclosed research on bat coronaviruses [plaats], had secret research projects with the Chinese military, and failed to disclose that several lab workers got sick with covid-like symptoms in autumn 2019. The Biden administration is not claiming the lab-accident theory is correct, but it is calling for China to disclose more information about the labs.

Al met al lijkt de opzet van China geslaagd: het toestaan van een internationaal onderzoek dat onder strikte Chinese voorwaarden eigenlijk niets vindt, maar toch een natuurlijke oorzaak plausibel maakt. Want ook voor een natuurlijke bron is geen hard bewijs gevonden. Dat is opmerkelijk, want voor zowel de SARS1 als MERS virussen hadden uitgebreid sporen achtergelaten in de omgeving.
En laten we ook nog eens kijken naar de opmerkelijke rol die Shi Zhengli, de leider van het onderzoek in het WIV, heeft gespeeld. Zij vertelde december 2019 dat zij van de directeur van het WIV had gehoord dat er een nieuwe ziekte in Wuhan was opgedoken. Zij kreeg de beschikking over materiaal van patienten en zag dat er een overeenkomst was met virussen die zij had gevonden in haar onderzoek in Zuid China. Shi was surprised that the outbreak was local, she said: “I had never expected this kind of thing to happen in Wuhan, in central China.” The bat hiding places that she’d been visiting were, after all, as far away as Orlando, Florida, is from New York City. Could this new virus, she wondered, have come from her own laboratory? She checked her records and found no exact matches. “That really took a load off my mind,” she said. “I had not slept a wink for days.” Maar je mag toch verwachten dat het instituut daarna helemaal binnenste buiten gekeerd zou worden. In China dus niet: The Wuhan Institute of Virology closed down its databases of viral genomes, and the Chinese Ministry of Education sent out a directive: “Any paper that traces the origin of the virus must be strictly and tightly managed.” Shi made some WeChat posts early in 2020. “The novel 2019 coronavirus is nature punishing the human race for keeping uncivilized living habits,” she wrote. “I, Shi Zhengli, swear on my life that it has nothing to do with our laboratory.” She advised those who believed rumors, and gave credence to unreliable scientific papers, to “shut their stinking mouths.”

In het licht van het voorgaande moeten we concluderen dat het WHO onderzoek tekort is geschoten. De hypothese van een laboratoriumuitbraak is niet weerlegd op grond van degelijk en onvoorwaardelijk onderzoek. Voor het overige geldt hetzelfde: het is niet het resultaat van onafhankelijk onderzoek zoals we gewend zijn en mogen verwachten bij een pandemie die de hele wereld al meer dan een jaar gijzelt. En er is reden te veronderstellen dat China niet al te veel inzage wilde geven in alle activiteiten van het WIV. Metzl constateert daarom terecht: Everybody around the world is imagining this is some kind of full investigation. It’s not. This group of experts only saw what the Chinese government wanted them to see. Dus het echte, onafhankelijke onderzoek moet nog worden uitgevoerd. De kans dat het er komt is erg klein, want Chinese politiek bepaalde tot nu toe welke waarheid aan het licht mag worden gebracht. Dat zou voor elke wetenschapper reden moeten zijn aan dergelijk onderzoek niet mee te werken.

Achtergrondartikel over het onderzoek naar virussen in New Yorker, nog voor het verschijnen van het WHO rapport. Een artikel in Science gaat in op de reactie van Shi Zengli op vragen van redacteuren.

Naschrift 29 juni 2021: Onderzoeker Jesse Bloom heeft gewiste data uit de internationale NCBI-databank kunnen reconstrueren, zo blijkt uit een preprint van een artikel van zijn hand. Bloom kan het niet bewijzen, maar hij vermoedt dat de data zijn gewist op instigatie van de Chinese overheid. Het ging om sequenties van virussen uit het begin van de pandemie. De gewiste sequenties leveren volgens Bloom interessante aanknopingspunten, ook met betrekking tot het WHO rapport. Phylogenetic analysis of these sequences in the context of carefully annotated existing data suggests that the Huanan Seafood Market sequences that are the focus of the joint WHO-China report are not fully representative of the viruses in Wuhan early in the epidemic. Instead, the progenitor of known SARS-CoV-2 sequences likely contained three mutations relative to the market viruses that made it more similar to SARS-CoV-2’s bat coronavirus relatives.
Samenvattend artikel NRC.

Naschrift 28 augustus 2021. Leden van het expertteam van WHO schrijven dat de tijd dringt om nog te achterhalen wat de oorzaak is van de pandemie. Het onderzoek van de amerikaanse inlichtingendiensten heeft geen uitsluitsel gebracht en China weigert verder mee te werken en wees eerder een verzoek ruw van de hand: “China wees half juli een voorstel van de WHO voor vervolgonderzoek naar de oorsprong van het virus ruw van de hand. Het voorstel van de WHO „tart het gezond verstand en de wetenschap”, aldus de Chinese onderminister van Volksgezondheid Zeng Yixin tijdens een persconferentie.” Lees het artikel in NRC.

Naschrift 20 november 2021. De moeite die China heeft om te gaan met de pandemie blijkt ook uit de vervolging van een van de eerste berichtgevers over de gevolgen van de pandemie in Wuhan. Zij wordt door China behandeld als crimineel, is veroordeeld en dreigt aan haar hongerstaking te bezwijken.

Naschrift 2 maart 2022: NRC heeft een verhaal over een studie dat de bron van de corona-epidemie de markt van Wuhan is. “Een internationaal team van wetenschappers zegt overtuigend bewijs te hebben dat de Huananmarkt in Wuhan het epicentrum is geweest van waaruit de coronapandemie is ontstaan. De onderzoekers laten zien dat de geografische verdeling van de eerste ziektegevallen in december 2019 zich centreert rond de markt. De meeste patiënten van wie vaststaat dat ze op de markt waren geweest konden gelinkt worden aan de westelijke markthal van het complex. Daar bevonden zich ook stalletjes waar (illegaal) levende zoogdieren werden verhandeld.”
Verder: “Omdat de Chinese autoriteiten niet alle essentiële data rond het begin van de uitbraak in december 2019 in Wuhan beschikbaar stellen, moeten onderzoekers graven in de schaarse gegevens die er zijn. 
Het team van Worobey concludeert dat de Huananmarkt de primaire bron van het virus was, en dat het daar waarschijnlijk vanuit wilde dieren op mensen is overgesprongen.”